ประชุมแลกเปลี่ยนข้อมูลเกี่ยวกับการทำนาข้าว และติดตามผลความก้าวหน้าของปีที่ผ่านมา

ภาพกิจกรรมการฝึกอบรมเทคโนโลยีการปลูกข้าวและผลิตเมล็ดพันธ์

ดินเค็มและการปรับปรุงแก้ใข

ดินเค็มและการปรับปรุงแก้ไข

ดินเค็มหมายถึงดินที่มีปริมาณเกลือที่ละลายอยู่ในสารละลายดินมากเกินไปหรือเลยจุดที่พืชแต่ล่ะชนิดจะรับได้องค์ประกอบของเกลือในดินเค็มเกิดจากการรวมตัวของธาตุที่มีประจุบวกพวกโซเดียมแมกนีเซียม แคลเซียม รวมกับธาตุที่ประจุลบ เช่น คลอไรด์ ซัลเฟต ไบคาร์บอเนตและคาร์บอเนตดินเค็มที่เกิดในภาคตะวันออกเฉียงเหนืออยู่ในรูปของเกลือโซเดียมคลอไรด์ (NaCl) คล้ายคลึงกับดินเค็มชายทะเล แต่ดินเค็มชายทะเลมีแมกนีเชียมอยู่ในรูปคลอไรด์และซัลเฟตมากกว่าส่วนชนิดของเกลือในดินเค็มภาคกลางมีหลายรูปมีหลายแห่งที่ไม่ใช่เกลือ NaCl แต่มักจะพบอยู่ในรูปของเกลือซัลเฟต คลอไรด์ ไบคาร์บอเนต หรือคาร์บอเนตของแมกนีเซียม แคลเซียม และโซเดียมต้องทำความเข้าใจก่อนว่ามะนาวนั้นเป็นพืชที่ไม่ชอบดินเค็มคือทนได้ไม่เกิน 0.25% กรณีที่ปริมาณเกลือในดินในดินมากกว่านี้มีกระทบต่อการเจริญเติบโตปริมาณและคุณภาพของผลผลิตซึ่งอาจรุนแรงถึงทำให้มะนาวตายได้เนื่องจากเกิดความไม่สมดุลของธาตุอาหารของมะนาวเกิดอาการขาดน้ำและมีการสะสมไอออนที่เป็นพิษในมะนาวมากเกินไป

วิธีสังเกตดินเค็ม
1. ดินเค็มน้อย หรือบริเวณที่ได้รับผลกระทบจากความเค็มน้อยคราบเกลือพบปริมาณน้อยกว่าร้อยละ 10 ของพื้นที่น้ำใต้ดินเป็นน้ำกร่อยหรือเป็นน้ำเค็มแต่ลึกมากกว่า 2 เมตรจากผิวดินบริเวณเหล่านี้ถ้ามีการใช้ที่ดินอย่างไม่เหมาะสมเกลือจากน้ำใต้ดินมีโอกาสที่จะแทรกกระจายทำให้ดินแปรสภาพไปเป็นดินเค็มปานกลางหรือเค็มมากได้
2. ดินเค็มปานกลาง หรือบริเวณที่ได้รับผลกระทบจากความเค็มปานกลางซึ่งหมายถึงบริเวณที่พบคราบเกลือกระจัดกระจายตามผิวดินเป็นบริเวณร้อยละ 10-50 ของพื้นที่พื้นที่เหล่านี้พอปลูกพืชได้แต่ผลผลิตต่ำถ้ามีการปรับปรุงดินหรือการจัดการที่ดีคาดว่าคงให้ผลผลิตดีพอสมควร
3. ดินเค็มจัดเป็นบริเวณที่มีผลกระทบจากความเค็มมากซึ่งหมายถึงบริเวณที่พบคราบเกลือตามผิวดินกระจัดกระจายอยู่ทั่วไปบริเวณมากกว่าร้อยละ 50 ของพื้นที่เป็นบริเวณที่นาไปใช้ปลูกพืชไม่ค่อยได้ผลจึงถูกปล่อยไว้ว่างเปล่า

ลักษณะการเกิดดินเค็มและการแพร่กระจาย
แหล่งเกลือที่สะสมในดินนั้นเกิดจากตะกอนน้ำกร่อยหินเกลือใต้ดินน้ำใต้ดินเค็มหินดินดานที่อมเกลืออยู่หรือเค็มที่ทับถมมานานหรือเกิดจากน้ำใต้ดินเค็มทั้งที่อยู่ลึกและอยู่ตื้นเมื่อน้ำใต้ดินไหลผ่านแหล่งเกลือแล้วไปโผล่ที่ดินไม่เค็มที่อยู่ต่ำกว่าทาให้ดินบริเวณที่ต่ำกว่านั้นกลายเป็นดินเค็มทั้งนี้ขึ้นกับภูมิประเทศแต่ละแห่งสาเหตุการเกิดแพร่กระจายออกมามากส่วนใหญ่เกิดจากมนุษย์โดยการสูบน้ำไปใช้มากเกินไปเกิดการทะลักของน้ำเค็มเข้าไปแทนที่การชลประทานการทำคลองชลประทานรวมทั้งการสร้างอ่างเก็บน้าเพื่อใช้ในไร่นาบนพื้นที่ที่มีการทับถมของตะกอนน้ำเค็มหรือจากการขุดหน้าดินไปขายทาให้ตะกอนน้าเค็มถึงจะอยู่ลึกนั้นกลายเป็นแหล่งแพร่กระจายเกลือได้

สาเหตุการแพร่กระจายดินเค็ม
เกลือที่เกิดขึ้นเป็นเกลือที่ละลายน้ำได้ดีน้ำจึงเป็นตัวการหรือพาหนะในการพาเกลือไปสะสมในที่ต่างๆที่น้ำไหลผ่านซึ่งเป็นสาเหตุของการเกิดการแพร่กระจายดินเค็มหินหรือแร่ที่อมเกลืออยู่เมื่อสลายตัวหรือผุพังไปโดยกระบวนการทางเคมีและทางกายภาพก็จะปลดปล่อยเกลือต่างๆออกมาเกลือเหล่านี้อาจสะสมอยู่กับที่หรือเคลื่อนตัวไปกับน้ำแล้วซึมสู่ชั้นล่างหรือซึมกลับมาบนผิวดินได้โดยการระเหยของน้ำไปโดยพลังแสงแดดหรือถูกพืชนาไปใช้น้ำใต้ดินเค็มที่อยู่ระดับใกล้ผิวดินเมื่อน้ำนี้ซึมขึ้นบนดินก็จะนาเกลือขึ้นมาด้วยภายหลังจากที่น้ำระเหยแห้งไปแล้วก็จะทำให้มีเกลือเหลือสะสมอยู่บนผิวดินและที่ลุ่มที่เป็นแหล่งรวมของน้ำน้ำแหล่งนี้ส่วนมากจะมีเกลือละลายอยู่เพียงเล็กน้อยก็ได้นานๆเข้าก็เกิดการสะสมของเกลือโดยการระเหยของน้ำพื้นที่แห่งนั้นอาจเป็นหนองน้ำหรือทะเลสาบเก่าก็ได้
การทำนาเกลือทั้งวิธีการสูบน้ำเค็มขึ้นมาตากหรือวิธีการขูดคราบเกลือจากผิวดินมาต้มเกลือที่อยู่ในน้ำทิ้งจะมีปริมาณมากพอที่จะทำให้พื้นที่บริเวณใกล้เคียงกลายเป็นพื้นที่ดินเค็มหรือแหล่งน้ำเค็มการสร้างอ่างเก็บน้ำบนพื้นที่ดินเค็มหรือมีน้ำใต้ดินเค็มทำให้เกิดการยกระดับของน้ำใต้ดินขึ้นมาทำให้พื้นที่โดยรอบและบริเวณใกล้เคียงเกิดเป็นพื้นที่ดินเค็มได้การชลประทานที่ขาดการวางแผนในเรื่องผลกระทบของดินเค็มมักก่อให้เกิดปัญหาต่อพื้นที่ซึ่งใช้ประโยชน์จากระบบชลประทานนั้นๆแต่ถ้ามีการคำนึงถึงสภาพพื้นที่และศึกษาเรื่องปัญหาดินเค็มเข้าร่วมด้วยจะเป็นการช่วยแก้ไขปัญหาดินเค็มได้วิธีหนึ่งและการตัดไม้ทำลายป่าทำให้สภาพการรับน้ำของพื้นที่ไม่มีประสิทธิภาพทำให้เกิดปัญหาตามมาอย่างมากมายจากสภาพทางอุทกธรณีของน้ำเปลี่ยนแปลงไปแทนที่พืชจะใช้ประโยชน์กลับไหลลงไปในระบบส่งน้ำใต้ดินเค็มทำให้เกิดปัญหาดินเค็มตามมา

แนวทางการจัดการดินเค็ม
การป้องกันไม่ให้เกิดการแพร่กระจายดินเค็มเพิ่มมากขึ้นทั้งนี้ต้องพิจารณาจากสาเหตุการเกิดดาเนินการได้โดยวิธีการทางวิศวกรรมวิธีทางชีวิทยาและวิธีผสมผสานระหว่างทั้ง 2 วิธี
วิธีทางวิศวกรรมจะต้องมีการออกแบบพิจารณาเพื่อลดหรือตัดกระแสการไหลของน้าใต้ดินให้อยู่ในสมดุลของธรรมชาติมากที่สุดไม่ให้เพิ่มระดับน้าใต้ดินเค็มในที่ลุ่ม
วิธีทางชีวิทยาโดยใช้วิธีการทางพืชเช่นการปลูกป่าเพื่อป้องกันการแพร่กระจายดินเค็มมีการกำหนดพื้นที่รับน้ำที่จะปลูกป่าปลูกไม้ยืนต้นหรือไม้โตเร็วมีรากลึกใช้น้ำมากบนพื้นที่รับน้ำที่กำหนดเพื่อทาให้เกิดสมดุลการใช้น้ำและน้ำใต้ดินในพื้นที่สามารถแก้ไขลดความเค็มของดินในที่ลุ่มที่เป็นพื้นที่ให้น้ำได้
วิธีผสมผสานการแก้ไขลดระดับความเค็มดินลงให้สามารถปลูกพืชได้โดยการใช้น้าชะล้างเกลือจากดินและการปรับปรุงดินดินที่มีเกลืออยู่สามารถกำจัดออกไปได้โดยการชะล้างโดยน้ำการให้น้ำสาหรับล้างดินมีทั้งแบบต่อเนื่องและแบบขังน้ำเป็นช่วงเวลาแบบต่อเนื่องใช้เวลาในการแก้ไขดินเค็มได้รวดเร็วกว่าแต่ต้องใช้ปริมาณน้ำมากส่วนแบบขังน้ำใช้เวลาในการแก้ไขดินเค็มช้ากว่าแต่ประหยัดน้ำการใช้พื้นที่ดินเค็มให้เกิดประโยชน์ตามสภาพที่เป็นอยู่ไม่ปล่อยให้พื้นดินว่างเปล่าโดยการคลุมดินหรือมีการเพิ่มผลผลิตพืชโดยเปลี่ยนพืชเป็นพืชเศรษฐกิจที่เหมาะสมเช่นพืชทนเค็มหรือพืชชอบเกลือ

การปรับปรุงดินเค็ม
1. การล้างดินโดยอาศัยน้ำฝนหรือน้ำจืดขังน้ำไว้ในแปลงกระทั่งดินอิ่มตัวน้ำก็จะเริ่มเค็มสังเกตุจากการเปลี่ยนสีของน้ำที่เป็นสีน้าตาลอ่อนๆแล้วจึงระบายน้ำทิ้งทำอย่างนี้ 2-3 ครั้งจนกว่าความเค็มจะต่ากว่า 16 มิลิโมห์/เซนติเมตร
2. การใช้ปุ๋ยอินทรีย์ในพื้นที่ดินเค็มมักขาดอินทรียวัตถุมากการใช้ปุ๋ยอินทรีย์เช่นการใช้แหนแดงการปลูกพืชตระกูลถั่วแล้วไถกลบเป็นปุ๋ยพืชสดหรือใส่ปุ๋ยคอกปุ๋ยหมัก
3. การใช้แกลบทาให้ดินร่วนซุยการระบายน้ำดีขึ้นนอกจากนี้แกลบยังปลดปล่อยซิลิกาให้แก่มะนาวทำให้ต้นมะนาวมีโครงสร้างที่แข็งแรง เพิ่มภูมิต้านทานความเป็นพิษของเกลือต้านทานโรคแมลงช่วยเพิ่มผลผลิตให้กับมะนาว
4. การใช้ปูนได้แก่ปูนขาวปูนมาร์ลหินปูนบดในดินเค็มที่เป็นดินกรด
5. การใช้ยิปซั่มในกรณีที่ดินเค็มเป็นดินด่างช่วยให้การดินระบายน้าดีขึ้นช่วยให้การล้างเกลือออกจากดินลดความเค็มออกไปจากดินการใช้ต้องวิเคราะห์ดินและได้รับคาแนะนาจากนักวิชาการเกษตรเป็นรายแปลง
6. ร่วมกับการใช้กล้าที่มีอายุมากกว่ากล้าปกติ

อ้างอิง http://www.kasetkawna.com/article/83/ดินเค็มและการปรับปรุงแก้ไข